Sadece Tatlı Değil, Anlam Dolu Bir Ritüel: Aşure

Aşurenin tarihçesi ve kültürel/inançsal önemi, çok katmanlı ve zengin bir geçmişe sahiptir. Hem İslam kültüründe hem de daha eski Ortadoğu geleneklerinde derin bir yere sahip olan bu tatlı, sadece bir yiyecek değil, aynı zamanda birlik, dayanışma ve anma anlamı taşır.

Aşurenin Tarihçesi

Aşure, Türk mutfağında özellikle Muharrem ayının 10. günü (Aşura günü) yapılan geleneksel bir tatlıdır. Kelime olarak "aşure", Arapça "aşara" (on) kökünden gelir.

İslam öncesi kökler: Aşure benzeri çok malzemeli tatlıların kökeni, Antik Mezopotamya’ya kadar uzanır. Sümerler döneminden beri tahıl ve meyve karışımlarından yapılan törensel yiyecekler olduğu bilinir.

Nuh’un Gemisi Rivayeti: En çok bilinen efsaneye göre, Nuh’un Gemisi tufandan sonra karaya oturduğunda, gemide kalan son malzemelerle yapılan tatlıya aşure denmiştir. Bu anlatı, paylaşım ve hayatta kalmanın sembolüdür.

İslam geleneği: Aşura günü, İslam tarihinde birçok önemli olayın gerçekleştiği kabul edilen gündür. Özellikle Şii ve Alevi geleneklerinde Kerbela olayı (Hz. Hüseyin’in şehadeti) bu günle özdeşleşmiştir ve matem havasında anılır.

Kültürlerdeki ve İnançlardaki Yeri

İslamda: Sünni Gelenek: Aşura günü oruç tutulur (Hz. Muhammed’in, Yahudilerin bu günü oruçla geçirmesine karşılık kendisinin de oruç tuttuğu ve ümmetine önerdiği aktarılır). Şükür ve bolluk için aşure pişirilir ve komşularla paylaşılır. Matem değil; daha çok bereket ve dayanışma teması öne çıkar. Şii ve Alevi Gelenek: Aşura günü, Kerbela'da Hz. Hüseyin ve 72 yakınının şehit edildiği gün olarak anılır. Bu gün yas tutularak geçirilir; bazı bölgelerde sembolik yürüyüşler ve mersiye okumaları yapılır. Aşure, bu yas döneminin ardından pişirilir ve paylaşılır; barış ve direniş simgesi olarak görülür.

Yahudilikte: Aşure günüyle doğrudan bağlantılı olmasa da, Yom Kippur (Kefaret Günü) gibi oruç ve tövbe günleriyle benzerlik taşıyan gelenekler vardır. Hz. Musa’nın kavmini Firavun’dan kurtarması anısına tutulan oruç da, bazı İslam kaynaklarında Aşura ile ilişkilendirilmiştir.

Hristiyanlıkta: Aşure geleneği doğrudan yer almaz, ancak benzer çok malzemeli kutsal yemekler (örneğin Ortodoks dünyasında nohutlu-tarçınlı “koliva”) dinsel anma yemeklerinde kullanılır.

Sosyal ve Kültürel Anlamı

Dayanışma: Aşure birçok evde büyük tencerelerde yapılır, komşulara ve ihtiyaç sahiplerine dağıtılır. Bu, komşuluk bağlarını güçlendiren geleneklerden biridir.

Anma ve Şükran: Kimi için matem, kimi için şükran vesilesidir.

Birlik ve çokluk simgesi: İçindeki onlarca farklı malzeme, farklılıkların bir arada uyum içinde var olabileceği mesajını taşır.

Özetle, aşure; tarih boyunca inançların, kültürlerin ve toplumların ortak değerlerini yansıtan çok katmanlı bir simgedir. Bereketi, geçmişi anmayı, acıyı paylaşmayı ve toplumsal dayanışmayı temsil eder.